Endometrioza

Endometrioza je ime za patološki proces sa kojim se danas srećemo sve više od kada žene početak rađanja odgađaju za kasnije ( naše majke su rađale u ranim dvadesetkm a danas je to  pomjereno za gotovo deset godina kasnije). Naravo o procesu danas znamo više nego u ranijim desetljećima, mislimo na njega te gas toga  i češće dijagnosticiramo.

Ime za  poremećaj,  dolazi od  imena  sluznice koja se normalno nalazi samo u unutrašnjosti maternice-ENDOMETRIJ .Endometrioza je stanje kod kojeg  se “otočići” tkiva endometrija  nađu i izvan šupljine maternice. .

Točna učestalost je nepoznata. Različiti izvještaji referiraju o zastupljenosti od  7 do čak 50 %  svih žena u generativnoj dobi. Potonja brojka je malo pretjerana  ,no učestalost od oko 10%  je vrlo realna. Stanje je češće u  žena koje odgađaju svoju reproduktivnu funkciju za  tridesete ili čak četrdesete godine života.

Endometralno tkivo se tako pojavljuje  na različitim mjestima u ženskom genitalnom traktu: prije svega na površini jajnika, zatim po površini jajovoda,te na stražnjoj stijenci maternice u tzv. Douglasovom prostoru. Premda rjeđe, nakupine se mogu naći i  po površini crijeva,  u mokraćnom mjehuru  ali i posve izvan genitalnog trakta, npr. u plućima,  što su ipak velike rijetkosti. Ne tako rijetko, otčići endometrioze mogu se naći i u ožiljcima reza koji se učini kod poroda, tzv. epiziotomiji.

Nije sasvim poznato porijeklo  tih “otičića” tkiva endometrija.  Prema najčešćee spominjanoj teoriji  komadići još uvijek vitalnog tkiva endometrija se kod  menstruacijskog krvarenja , umjesto da kroz rodnicu izađu van,   izliju retrogradno kroz jajovode u trbušnu šupljinu . Tako se ti komadići tkiva implantiraju, odnosno nalijepe, najčešće , po površini jajnika, no i bilo gdje dalje u trbuhu, ali i izvan njega. Druga   teorija pretpostavlja da se radi o zaostalim stanicama iz embrionalnog razvitka, koje se kasnije diferenciraju i razviju  u endometrij.

Kao i u šupljini maternice, tkivo reagira na cikličku stimulaciju hormonima jajnika i tako se mijenja.  Za vrijeme menstruacijskog krvarenja pojavljuje se tako krvarenje na  mjestima gdje je tkivo endometrija smješteno. Pri tome uopće nije bitan intenzitet krvarenja u smislu iskrvavljenja  , nego to oskudno krvarenje po površini potrbušnice  izaziva često jake bolove  te reakciju organizma koji se od toga nastoji ograditi, zaštititi.To rezultira  pojavom cisti, najčešće ne površini jajnika ,ispunjenih   tzv. čokoladnim sadržajem,  Osim cista, endometriotička žarišta izazivaju vezivnu reakciju  kojom se organizam nastoji od svega zaštititi ,odnosno ograditi.

Simptomi  endometrioze su prije svega dismenoreja , odnosno bolna menstruacija , i to tzv. sekundarna dismenoreja .Sekundarna dismenoreja je, pojava bolne menstruacije u žena koje do tada nisu uopće imale bolnu menstruaciju, ili ako  su oni postojali ( sama dismenoreja  je u pravilu znak da se radi o regularnim menstruacijskim ciklusima) sada se ti bolovi  bitno pojačavaju. Sljedeći simptom je bol kod spolnog odnosa, pogotovu od endometriotičkih žarišta  na stražnjoj stijenci  maternice ,odnosno u tzv. Douglasovom prostoru.  Kod postojanja endometriotičkih žarišta po crijevima ( najčešće debelom), mogu se pojaviti i poteškoće sa stolicom, a u najtežim slučajevima čak i opstrukciju protoka  crijevnog sadržaja , što može imitirati tumor na crijevima.  Kod žarišta u mokraćnom  mjehuru, može se pojaviti krv u mokraći.  Ukoliko se žarište endometrioze pojavi u ožiljku epiziotomije  (reza učinjenog kod poroda) – endometrij je tu vjerojatno dospio  direktnom implantacijom u ranu nakon poroda) tada se na tom mjestu  jave otok i bolovi kod menstruacije. Valja napomenuti da intenzitet bolova i poteškoća nije uvijek proporcionalan opsežnosti promjena ,tako da mogu postojati izrazito jaki bolovi kod minimalnih, čak što više, mikroskopskih žarišta , dok veliki, opsežni procesi u maloj zdjelici mogu biti praktički potpuno asimptomatski.  U oko polovice  bolesnica tako, uopće nema nikakvih simptoma.

Najčešćaa posljedica endometrioze je sterilitet odnosno emogućost zanošenja . Sasvim je jasno postojanje steriliteta u žena u kojih postoje opsežni endometriotički procesi sa brojnim priraslicama, te cistama na površini jajnika ili jajovoda,  jer radi se o čisto mehaničkom faktoru.  No, u 30-40% žena koje imaju endometriozu postoji sterilitet,  premda su promjene minimalne  i nema nikakvih vidljivih oštećenja. Danas za to nemamo točno tumačenje i  kod svakog steriliteta  treba tražiti endometriotička žarišta.

Dijagnostika   započinje kliničkim i UZV  pregledom  kada se na osnovu simptoma ,te pregleda  može postaviti sumnja na endometriozu.  No, definitivna dijagnoza  te  proširenost endometritičkog procesa se danas  utvrdjuje laparoskopijom, dakle pod kontrolom oka.  Danas se tako težina promjena, odnosno procesa , stupnjuje na : minimalne, blage, umjerene i  teπke .

Endometrioza se danas liječi konzervativno , tj. hormonski ,te kirurški.Obje metode mogu se primijeniti zasebno ili  kombinirano.  Cilj hormonskog, odnosno konzervativnog  liječenja  je stvoriti u organizmu hormonsku konstelaciju  kao u trudnoći stoga, što je već dugo empirijski poznato da endometriotička žarišta u trudnoći atrofiraju, odnosno propadaju.  U tu svrhu se upotrebljavaju  peroralni kontraceptivi  , zatim gestageni hormoni, te  sintenski derivati  testosterona. Ima  i terapijskih protokoli da  se u organizmu žene stvara određenim hormonima, stanje umjetnog klimakterija , i tako zaustavlja rad jajnika .  Ovaj protokol se najviše koristi prije kirurškog liječenja endometriotičkih promjena. Konzervativna terapija sama je najčeπšće dovoljna kod minimalnih i blagih  promjena. Kod umjerenih i teških promjena potrebno je kirurško liječenje,te se danas  konzervativno  liječenje kombinira sa kiruškim. Nakon učinjenog kirurškog zahvata preporučljivo je nastaviti sa profilaktičkom terapijom, najčešće  kontraceptivnim tabletama koje će zaustaviti razvoj novilh endometriotičkih zarišta.   Nekad se kirurški zahvati mogu obaviti   laparoskopski dakle, minimalno invazivno , no  nekad je potrebna i višesatna mikrokirurška intervencija .Ishod liječenja je u najvećem broju slučajeva povoljan.Nakon liječenja, do trudnoće može doći spontano , a u slučaju težih stanja, potrebna je i jedna od metoda potpomognute  oplodnje (često  postupak izvantjelesne oplodnje ).